Op donderdag 13 december vond een hoorzitting plaats in de commissie Cultuur van het Vlaams Parlement over het cultureel erfgoed in Vlaanderen.

Aan het woord kwamen de directeur van het Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed, FARO, en de voorzitter van de adviescommissie. Beiden zijn gezaghebbend en specialisten in het domein, maar door hun functie allicht ook voorzichtig in hun uitspraken. We nemen hen dat niet kwalijk. Maar de sector zelf was niet uitgenodigd.

Er is gekozen, aldus een commissielid, voor ‘thema’s die actueel zijn, vanuit een breed kader’. Alsof de sector zelf daarover in het Vlaams Parlement niets te zeggen zou hebben.

We zouden zeggen dat we niet wereldvreemd zijn en best begrijpen dat erfgoed niet meteen de grootste prioriteit is in tijden van crisis. Maar erfgoed is wel onze gemeenschappelijke erfenis, van een rijkdom die doorheen alle crisissen overeind blijft, en die we graag ongeschonden doorgeven aan de volgende generaties, of het nu goed of slecht tij is.

Ook, dat de erfgoedsector een stabiele en loyale partner is, een verzekerde investering. Een bron van identiteit, gemeenschapsvorming, verbondenheid, continuïteit in onze samenleving. Een bron van mogelijkheden en opportuniteiten ook, voor creativiteit en innovatie, voor toerisme en beleving, voor internationale profilering, voor city-marketing, voor educatie en een bron van kennis en maatschappelijke inzet.

Reizigers uit de hele wereld bezoeken onze musea om de werken van Rubens en Van Eyck te zien. Het geheugen van historische gebeurtenissen huist in onze archieven. De groten der literatuur vinden onderdak in de erfgoedbibliotheken. Duizenden vrijwilligers doorheen het land zetten zich ervoor in. Lokale stoeten en tradities brengen vele mensen op de been. Erfgoed heeft de toets der tijd doorstaan, zijn duurzaamheid aangetoond. Erfgoed is een blijver, een referentie, voor elke nieuwe generatie.

Tot daar het blijde nieuws. We zouden helaas ook moeten vertellen dat erfgoed niet alleen een onuitputtelijke, maar ook een broze bron is, die duurzame investeringen vergt. Een verhaal dat onze minister van Cultuur én van Leefmilieu, nauw aan het hart moet liggen.

We zouden moeten vertellen dat we nog steeds onvoldoende weten wat er in onze Vlaamse collecties zit. Heel wat voorwerpen, documenten en publicaties in musea, archieven en erfgoedbibliotheken blijven onbeschreven en niet-onderzocht. We weten lang niet van alle (deel)collecties of ze broos zijn en dringend eerste hulp of digitalisering behoeven. We zouden de parlementsleden moeten vertellen dat we onze objecten en documenten nog steeds onvoldoende kunnen bewaren zoals het hoort. Licht, vocht, droogte, schimmels, insecten … de bedreigingen zijn ontelbaar. Vele musea, archiefinstellingen en erfgoedbibliotheken kunnen alleen maar dromen van depots met de juiste klimaatregeling, van verpakking die aan alle normen voldoet. En dan hebben we nog niks gezegd over het schrijnende gebrek aan middelen om nieuwe, complementaire of aanvullende (deel)collecties te verzamelen of om wetenschappelijk onderzoek op te zetten.

Het kost de erfgoedsector moeite om een degelijke basiswerking te onderhouden. De duurzaamheid, nodig voor de vrijwaring voor de toekomstige generaties, kan onvoldoende worden gegarandeerd. Dit werk achter de schermen is onzichtbaar, het is niet sexy, er zijn geen lintjes door te knippen, het levert geen spektakel op, maar het vormt wel de basis.

Wat de commissieleden ook moeten weten, is dat cultureel erfgoed ook zit waar men er geen blijf mee weet: in het onderwijs, in de cultuurhuizen, in het bedrijfsleven, bij de omroepen, in privaat bezit, bij kunstenaars, architecten en auteurs. Daar waar de expertise ontbreekt om soms waardevolle archieven en collecties goed te bewaren. Net op de projectsubsidies die dergelijke erfgoedbewaarders ondersteuning zouden kunnen bieden, is de voorbije jaren fors bespaard.

We delen de ambities op het vlak van internationalisering en digitalisering, maar kunnen die verdomd moeilijk realiseren zonder extra budgetten en zonder coördinatie. We kennen de Europese financieringskanalen, maar hebben vaak onvoldoende slagkracht om erop in te zetten. Al die nieuwe bedrijfsmodellen klinken mooi, maar er zijn er weinig die echt werken en inhaken waar de overheid de rol lost. We kennen die vele Europese regels over hergebruik en auteursrechten wel, maar vragen ons af hoe we al die procedures en facturen zullen blijven bolwerken en betalen. En we wachten nu al een tiental jaar op dat overheidsinitiatief voor een duurzame opslag van onze digitale en gedigitaliseerde bestanden, maar na alle onderzoek blijven de daden nog altijd uit.

Ondertussen verbrokkelt het negentiende-eeuwse papier in onze magazijnen. Sterven broze geluids- en beelddragers af. Wordt het kleurenpalet van de Vlaamse expressionisten steeds eentonig donkerder.

Onze boodschap zou dus klaar en duidelijk zijn: de cultureel-erfgoedsector is enthousiast en bereid – maar mist de slagkracht om zelfs maar zijn basisopdracht naar behoren uit te voeren, laat staan om aan alle (terechte) vragen voor (her)gebruik tegemoet te komen.

We kunnen alleen maar toejuichen dat minister Schauvliege eerder dit jaar 7,5 miljoen euro extra vond voor de kunstensector. Maar het stemt ook tot nadenken. Dat bedrag stemt overeen met het bedrag dat de Vlaamse Regering jaarlijks voorbehoudt voor de werking van de 19 landelijk erkende musea. Stel u voor wat we met een dergelijk bedrag zouden kunnen realiseren in de erfgoedsector.

En als uitsmijter: Ja, we hebben voor dit alles concrete aanzetten voor oplossingen. We rekenen er op dat we die ooit eens mogen komen toelichten in het Vlaams parlement.

 Sigrid Bosmans, coördinator Erfgoedcel Mechelen

Sofie De Caigny, coördinator Centrum Vlaamse Architectuurarchieven

Daniëlle De Vooght, coördinator ETWIE

Wim De Vos, voorzitter ICOM Vlaanderen en Juryvoorzitter "European Museum of the Year Award"

Ode De Zutter, coördinator Erfgoedcel Waasland

Luc Delrue, directeur Museum M Fons Dierickx, voorzitter Heemkunde Vlaanderen

Pascal Ennaert, coördinator Vlaamse Kunstcollectie

Anne Mees, coördinator Resonant

Laure Messiaen, coördinator LECA

Jorijn Neyrinck, coördinator tapis plein

Nele Provoost, coördinator Heemkunde Vlaanderen

Yves Segers, coördinator Centrum Agrarische Geschiedenis

Manfred Sellink, directeur musea Brugge, lid directiecomité en RvB Vlaamse Kunstcollectie en professor Museumkunde UGent

Marc Van den Cloot, voorzitter Familiekunde Vlaanderen

Luc Vanackere, directeur Museum voor Schone Kunsten Gent

Femke Vandenbosch, zakelijk leider Museum voor Schone Kunsten Gent

Tijl Vereenooghe, coördinator ETWIE

Valerie Vermassen, coördinator Familiekunde Vlaanderen

Bruno Vermeeren, coördinator Vlaamse Vereniging voor Bibliotheek, Archief & Documentatie

Michel Vermote, coördinator Archiefbank Vlaanderen

Rony Vissers, coördinator Packed

Veerle Wallebroek, coördinator Het Firmament

Eva Wuyts, coördinator Vlaamse Erfgoedbibliotheek

De meeste ondertekenaars maken deel uit van het Cultureel-erfgoedoverleg.